महात्मा गांधी नरेगा २००८ पासून संपूर्ण महाराष्ट्रात सुरु
योजनेची वैशिष्ट्ये
१८ वर्षावरील पौढ व्यक्तींना वर्षभर अकुशल रोजगाराची हमी
मजुरांची नोंदणी व जॉब कार्ड
कामाची मागणी व अर्ज
मजुरीचे दर
स्त्री व पुरुष मजुरांना केंद्रशासनाव्दारे दरवर्षी निर्धारित केलेल्या समान दराने मजुरी
केलेल्या कामाच्या प्रमाणात ( मोजमापानुसार ) मजुरीची निश्चिती
सोयी व सुविधा
रोजगाराच्या जागी पिण्याचे पाणी, प्रथमोपचार, लहान मुलांची देखभाल याकरीता मुलभूत सुविधा उपलब्ध
बँकव्दारे अथवा पोस्टामार्फत मजुरीचे प्रदान
कामाची निवड
ग्रामसभा अथवा ग्रामपंचायतीने कामांची शिफारस करावी तसेच हाती घ्यावयाच्या कामांचा प्राधान्यक्रम ठरवावा
योजनेंतर्गत सामुहिक तथा वैयक्तिक लाभाची कामे, कायमस्वरूपी मालमत्ता निर्माण करणे हे योजनेचे वैशिष्ट्य
सार्वजनिक अथवा वैयक्तिक लाभार्थ्यांच्या कामातील कुशल कामे ग्रामपंचायतींमार्फत करावी
जुनी कामे पूर्ण करूनच नवीन कामे हाती घेणे आवश्यक
एकूण कामांपैकी किमान 50% कामे ग्रामपंचायतींमार्फत, उर्वरित कामे इतर यंत्रणांमार्फत
मजुरांची कामाची मागणी व मागणीनुसार कामे पुरविणे यांची सांगड घालण्यासाठी दरवर्षी लेबर बजेट तयार करणे आवश्यक
अकुशल – कुशल प्रमाण ग्रामपंचायत स्तरावर व यंत्रणेच्या कामांसाठी तालुका स्तरावर 60:40 राखणे
कंत्राटदार नेमण्यास व यंत्र वापरण्यावर बंदी
ग्राम रोजगार सेवक
योजनेच्या अंमलबजावणीत ग्रामसेवक यांना मदत करण्यासाठी ग्रामपंचायतीद्वारे ग्राम रोजगार सेवकांची नियुक्ती
कागदपत्रे सांभाळणे व दैनंदिन उपस्थितीची नोंद घेणे ही ग्राम रोजगार सेवकांची जबाबदारी
ग्राम रोजगार सेवकांचे मानधन ग्रामपंचायतीमार्फत बँक खात्यावर जमा होणार
पारदर्शकता
झालेल्या सर्व कामांचा तपशील व खर्च यांची माहिती ग्रामसभेला देण्यात येणार
कामाच्या ठिकाणी कामाचे फलक लावणे आवश्यक
मजुरांची हजेरीपट सर्वांना माहितीसाठी उपलब्ध असणार
झालेल्या कामांचे सामाजिक अंकेक्षण
नवीन उपक्रम
पंधरवड्यात ग्राम रोजगार दिनाचे आयोजन
माहिती व तक्रार निवारणासाठी हेल्पलाईन सुरु (1800223839)
53030 क्रमांक वर सशुल्क SMS
तक्रार निवारण प्राधिकारी ( ombudsman) चे सक्षमीकरण
राज्य गुणवत्ता व्यवस्थापन निरिक्षक (State Quality Monitor) ची नियुक्ती
आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर
राज्यभरात ई – मस्टर लागू
आधारमार्फत नरेगाची मजुरी अदा
इलेक्ट्रॉनिक निधी व्यवस्थापन प्रणालीची (EFMS) सुरुवात
मजुरांना मजुरी प्रदानाची वेतन चिठ्ठी (Payslip) मिळणार
योजनेंतर्गत अनुज्ञेय कामे
जलसंधारण व जलसंवर्धन कामे
माती नाला बांध, सिमेंट नाला बांध, ढाळीचे बांध (ग्रेडेबंडिंग), कंपार्टमेंट बांध, गॅबियन बंधारा, वनराई बंधारा, सलग समतल चर, ट्रेंच कम माउंट व तत्सम कामे
जलसिंचनाची कामे
तलाव व कालव्यातील गाळ काढणे / सफाई, अस्तरीकरणव नूतनीकरण, मातीचे कालवे, नदी – नाल्यांचे पुनरुज्जीवन
दुष्काळ प्रतिबंधक कामे (वनीकरण व वृक्ष लागवडीसह)
पडिक (गायरान) जमिनीवर वृक्ष लागवड व वैरण विकास योजना, रोपवाटिका, रस्त्याच्या दुतर्फा वृक्ष लागवड, वृक्ष संगोपन
रस्ते
गावातील बारमाही रस्ते, जोडरस्ते, स्मशानभूमी / पाणीपुरवठा विहिरीकडे जाणारे सिमेंट काँक्रीट / पेवर ब्लॅाक्स वापरून केलेले रस्ते
वैयक्तिक लाभाची कामे
अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, दारिद्र्य रेषेखालील, भूसुधार योजनेतील इंदिरा आवास योजनेचे लाभार्थी व वन अधिकार अधिनियमानुसार प्राप्त वन निवासी यांकरिता सिंचन विहिरी, शेततळी, फळबाग, भूसुधारणा इ. वैयक्तिक लाभाची कामे
सर्व जिल्ह्यात गावपातळीवर
खेळीची मैदाने तयार करणे
राजीव गांधी सेवा केंद्र
राज्य रोहयो अंतर्गत ‘क’ वर्ग नगरपालिकांचा समावेश
योजनेंतर्गतनवीन कामे
कृषी विषयक कामे
नॅडेप कंपोस्टिंग, गांडूळ खत तयार करणे (Vermi Composting). जैविक खते (Liquid Bio – manures),
पशुधन विषयक कामे
कुकुड पालनासाठी शेड, शेळ्या – बकऱ्यांसाठी शेड, कोबा करणे (Construction of pucca floor), युरीन टँक, चारा साठवण्याची व्यवस्था, अझोला – पूरक पशुखाद्य देण्याची व्यवस्था
मत्स्यव्यवसाय विषयक कामे
सार्वजनिक जमिनीवर हंगामी साचणाऱ्या पाण्यातील मत्स्यव्यवसाय
समुद्रकिनारी भागातील कामे
समुद्र किनाऱ्यावर मासे सुकविण्यासाठी क्षेत्र (Fish Drying Yards) उपलब्ध करून देणे, बेल्ट व्हेजिटेशन
ग्रामीण क्षेत्रात पिण्याच्या पाण्यासंबंधीची कामे
पिण्याच्या पाण्यासाठी साठवण खड्डे (Soak pits),
ग्रामीण स्वच्छतेची कामे
वैयक्तिक शौचालये, शाळेकरिता शौचालये, अंगणवाडी शौचालये, शोष खड्डे, उघडी गटारे, घनकचरा व्यवस्थापन
योजनेची माहिती : www.nrega.nic.in व www.mahaegs.gov.in या संकेतस्थळांवर उपलब्ध